Texnologiya gündəlik həyatımızı asanlaşdırmağa davam edir. Bir vaxtlar əl ilə etdiyimiz bir çox şeyi indi avtomatlaşdırılmış sistemlər edə bilir. Üstəlik, son dövrlərdə məşhurlaşan və uzun müddətdir inkişaf etdirilən süni intellekt texnologiyaları bu vəziyyəti bir addım da irəli aparır. Beləliklə, bu texnologiya sayəsində yüzlərlə insanı daşıyan sərnişin təyyarələri pilotsuz tamamilə uça bilərmi?

1980-ci illərin əvvəllərində Boeing 757 təyyarəsi buraxılana qədər bu gün bizim üçün olduqca normal olan iki pilotlu kokpit heyəti praktikası mövcud deyildi. Kokpitdə kapitan və ikinci pilotla yanaşı təyyarənin bütün sistemlərini aktiv şəkildə izləyən və hər hansı texniki dəstək ehtiyacı yarandıqda müdaxilə edən bort mühəndisləri də işləyirdi.

Əgər kommersiya aviasiyasının keçmişinə bir az da geri dönsək, görərik ki, uzun məsafəli uçuşların əksəriyyətində kokpitdə bort mühəndisləri ilə yanaşı, radio operatoru və naviqator da olur. Bununla birlikdə, texnoloji inkişaflar və zamanla aviasiya prosedurlarında edilən dəyişikliklərlə pilotlar istisna olmaqla, kokpitdəki digər zabitlər rollarını kompüterlərə və qabaqcıl təyyarə sistemlərinə keçirdilər.

Beləcə, xüsusilə çağımızdakı böyük texnoloji sıçrayışların nəticəsi olaraq, sərnişin təyyarələrinin kokpitində tək pilotla uçuşlar etmək ağla gəlir. Lakin bu vəziyyəti təmin etmək üçün bəzi tələblər var; təhlükəsizlik, hava gəmilərinin əməliyyat qabiliyyəti və insanların  onlara uyğunlaşması prosesi.

UBS-in araşdırmasına görə, pilot kabinəsindəki pilotların sayının ikidən birə endirilməsinin pilotlar, təlim, sığorta və hava yolu sənayesi üçün yanacaq kimi xərc maddələrinə ildə 15 milyard dollar qənaət edə biləcəyi iddia edilir. Araşdırmaya görə, orta uçuş üçün pilotun təyyarəni tam idarə etmə müddəti 7 dəqiqədir.

5 il ərzində yük təyyarələrində tək pilotlu uçuş sınaqlarına başlanacağı, daha sonra bu prosesin kommersiya sərnişin təyyarələrinə keçəcəyi də araşdırmaya daxil edilib. Tədqiqat pilotların çox qısa müddət ərzində vəzifə yerinə yetirdiyini və uçuşun qalan hissəsində boş qaldığını göstərə bilər.

Bununla belə, uçuş zamanı pilotlar istər təyyarə onların nəzarətində, istərsə də avtopilotda olarkən, uçuşla bağlı planları nəzərdən keçirərək həmişə sayıq şəkildə təyyarəni izləyir və istənilən fövqəladə vəziyyətə dərhal müdaxilə etməyə hazırdırlar.

Bundan əlavə, eyni araşdırma insanların yüzdə 63-nün pilot kabinəsində olmayan bir təyyarədə səyahət etmək istəmədiyini söylədi. Pilotsuz uçan aparat platformaları bu gün çox inkişaf etmiş səviyyədə olsa da, yüzlərlə sərnişini olan təyyarələrin pilotsuz uçması məsələsi təkcə texniki məsələ deyil, çünki burada insan faktoru var.

Təyyarənin pilotun nəzarəti altında təkbaşına uçmasına imkan verən avtopilot texnologiyası və avtomatik eniş üçün dəqiq alət eniş sistemləri kimi texnologiyaların üzərinə daha təkmil avtonom və süni intellekt sistemlərini inteqrasiya etmək, səyahət edən insanlara və prosedurları tənzimləyən aviasiya orqanlarına sübut etmək lazımdır ki, bu texnologiyalar təyyarənin öz vəzifələrini pilotun müdaxiləsi və ya nəzarəti olmadan rəvan yerinə yetirə bilməsini təmin edə bilər.

Texnologiyanın inkişafı ilə təyyarə qəzalarında bir nömrəli amil kimi insan amili ön plana çıxsa da, bəzi insanlar təyyarələri pilotlardan tamamilə təmizləməkdənsə, lazım gəldikdə yüksək inkişaf etmiş avtonom sistemlərin və yaxşı təlim keçmiş pilotların uçuş təhlükəsizliyinin nəzarət baxımından yaxşılaşacağını düşünür. Əslində, təyyarənin havada yaşayacağı fövqəladə vəziyyətlərdə nə qədər qabaqcıl texnologiyalar mövcud olsa da, kokpitdə bacarıqlı pilotların olduğunu bilmək bir çox insan üçün daha rahat və təhlükəsiz bir fikirdir.